หากเปรียบโลกแห่งวรรณกรรม​เป็นแดนศิวิไลซ์ ฉันก็คงเหมือนเด็ก​ที่เกิด​และเติบโตในแดนปลายขอบอารยธรรม สมัยเด็กๆ​ ฉันไม่มีโอกาสสัมผัสวรรณกรรมดีๆ​ มากนัก ฉันไม่รู้จักนักเขียนเรืองนามของต่างประเทศ ​แม้​จะ​ได้ยิน​ได้ฟังชื่อนักประพันธ์ชั้นครูของไทย ก็ไม่​ได้ซาบซึ้งในผลงานของท่าน ค่า​ที่ว่าเราไม่มีปัญญาหาซื้อมาอ่าน

​แต่ฉันโชคดี​ที่ "รู้หนังสือ" ​และบ้านเรา​เป็นบ้าน​ที่รักการอ่าน​แม้ว่าเรา​จะมีหนังสืออ่านอยู่​ไม่กี่ประเภทก็ตาม

แม่เคยเล่าว่า พ่อมีหนังสือของยาขอบ​เป็นตู้ๆ​ ​แต่หนังสือเหล่านั้น​ไม่ตกมาถึงเรารุ่นลูกหลาน​เพราะอาของฉันยึด​ไปหมด แม่บ่นเสียดายเสมอ ยังดี​ที่เรามีหนังสืออิเหนาเหลืออยู่​ติดบ้าน ​แม้ว่าแม่​จะจบแค่ ป. ๔ เขียนหนังสือแทบไม่​เป็นตัว ​แต่แม่ก็อ่านอิเหนาจบไม่รู้กี่เ​ที่ยว ​และอ่านด้วย​ความซาบซึ้ง...​​เพราะ​ความรู้หนังสือ

จนฉันโตเข้าเรียนมหาวิทยาลัย ชั้นหนังสือ​ที่บ้านก็มีหนังสือไม่กี่ประเภท​ที่อ่านแล้ว​อ่านอีกจนเก่าเปื่อย หนึ่ง​ในหนังสือเหล่านั้น​ก็มีเรื่อง​ของ กีย์ เดอ โมปาซซัง ​ซึ่ง​เป็นเรื่อง​เสียดสีสังคมฝรั่งเศส​ที่ฉันอ่านรู้เรื่อง​บ้างไม่รู้เรื่อง​บ้าง ครั้งแล้ว​ครั้งเล่า จน​เป็นสาวจึงเริ่มเข้าใจนัยยะของเรื่อง​สั้น​ที่ชื่อว่า "ก้อนไขมัน" ​ซึ่ง​เป็นหญิงงามเมืองรูปร่างอ้วนเหมือนก้อนไขมัน ​ที่เดินทาง​ไปพักผ่อนทางรถไฟ ​แต่เกิดติดขัดจน​ต้อง​เอาตัวเข้าแลก​กับนายทหารกลัดมัน ​เพื่อให้รถไฟเดินทางต่อ​ไป​ได้ กลุ่มคนผู้ดีในรถไฟ​ได้ประทัง​ความหิวจากอาหาร​ที่เธอ​เอาใส่ตะกร้า​ไปอย่างเหลือเฟือในตอนแรก ​และยุยงให้เธอ​เอาตัวเข้าแลก​เพื่อพวก​เขา​จะ​ได้เดินทางต่อ ​แต่สุดท้ายพวก​เขาก็ต้อนรับเธอกลับมา​ที่ตู้รถไฟอย่างเย็นชา​และรังเกียจ ​ทั้งลืมบุญคุณของเธออย่างง่ายดาย ​โดยไม่คิด​จะแบ่งปันอาหาร​ที่ตัวเอง​ได้มา​ระหว่าง​ที่เธอ​เอาตัว​ไปปรนเปรอนายทหาร พวก​เขาปล่อยให้เธอเดินทางต่อ​ไปด้วย​ความหิว ​แม้เธอ​จะ​เป็นหญิงงามเมือง ​แต่เธอก็มีศักดิ์ศรีแห่ง​ความ​เป็นมนุษย์ ​ที่ถูกเหล่าผู้ดีมองเมิน​เมื่อพวก​เขา​ได้อิสรภาพสมใจแล้ว​ ...​ การ​จะเข้าใจนัยยะของเรื่อง​ราวเหล่านี้​ต้องการมากกว่า​ความรู้หนังสือ ฉันยัง​ต้องการชั่วโมงบินจากการอ่าน จากการเรียนรู้ชีวิต จากการเข้าใจวัฒนธรรมเปรียบเทียบ จากการค้นหา​ความหมาย​ระหว่างบรรทัด...​ ​ซึ่งไม่ใช่สิ่ง​ที่​จะ​ได้มาอัตโนมัติจากการรู้หนังสือ ​แต่ก็ไม่ใช่สิ่ง​ที่​ได้มาง่ายๆ​ เช่นกันหากไม่รู้หนังสือ Photo credit here

หนังสือชุด​ที่ตรึงใจ​ที่สุด​คือ ชุดบ้านน้อยในป่าใหญ่ ฉันไม่รู้ว่าพี่คนไหนซื้อไว้ ​เป็นหนังสือ​ที่สร้างจินตนาการอย่างยิ่งใหญ่ อ่าน​ได้อ่านดี​ทั้งบ้าน ​เป็นชุดหนังสือ​ที่ทำให้ฉันรู้โลกมากขึ้น​ก็​เพราะการรู้หนังสือ

​ส่วนหนังสือ​ที่เรียบเรียง​โดย มรว คึกฤทธิ์ ปราโมทย์ เรื่อง​ โจนาธาน ลิฟวิงสตัน นางนวล ​ที่เคยอ่านไม่เข้าใจอย่างไร ก็ยังคงไม่เข้าใจอย่างนั้น​ ​เพราะ​ความรู้หนังสือของฉันก็ยังมีจุดบอด ​และไม่ลุ่มลึกพอ​ที่​จะเข้าใจ​ความหมาย​ที่ผู้ประพันธ์​ต้องการสื่อ

​เมื่ออายุมากขึ้น​ ฉันกลับเริ่มอ่านหนังสือจริงๆ​ น้อยลง โลกไซเบอร์หรือโลกเวอร์ช่วลทำให้การอ่านฉาบฉวยขึ้น​ หลากหลายขึ้น​ มากมาย​เกิน​จะย่อย​ได้ ​แต่ก็สั้นลง ตื้นเขิน แหว่งๆ​ วิ่นๆ​ กินพลังงานทางอารมณ์ ​แต่พิสูจน์สาระ​ได้ยากขึ้น​ ​ความรู้หนังสือเริ่มสับสน ​เพราะฉันเริ่มแยกแยะ​ได้ยากมากขึ้น​ว่า สิ่ง​ที่​ได้จากการอ่านนั้น​ ​เป็น​ความรู้​ที่มีชีวิต ​เป็นข้อเท็จจริง หรือ​เป็นแค่เศษขยะบนหน้าจอ

อีกสิ่งหนึ่ง​​ที่ฉันขอบคุณชีวิตก็​คือ การมีโอกาส​ได้รู้มากกว่าหนึ่ง​ภาษา ​คือ ไทย อังกฤษ ฝรั่งเศส - ​และการเสพงานใน​แต่ละภาษาก็​ใช้​ความรู้หนังสือคนละชุดกัน บ่อยครั้ง ฉัน​ใช้ชุดพิจารณาของภาษาหนึ่ง​​เพื่อไตร่ตรอง​ความหมายในภาษาหนึ่ง​ มัน​เป็น​ความสวยงาม​ที่น่าหลงไหล ​แต่บางทีก็​เป็น​ความเข้าใจผิดแบบปล่อยไก่เต็มเล้า ถึงกระนั้น​ ฉันก็เชื่อว่าเพียงแค่ภาษาแม่ของฉันก็แสน​จะเหลือเฟือ​ที่​จะ​ได้เสพงานดีๆ​ จากวรรณกรรมอมตะ​ที่ฉันไม่​ได้เคย​ได้อ่านตอน​เป็นเด็กๆ​ ​และเพิ่งมาเริ่มมาตลุยอ่านหลังปลดเกษียณตัวเอง ขณะ​ที่ภาษาอังกฤษ​และฝรั่งเศส​คือของแถม​ที่ช่วยให้รู้ทันโลกนอกเขตภาษาไทยมากขึ้น​

ฉันคิดว่า การรู้หนังสือ​คือของขวัญอันเลอค่าของ​ความ​เป็นมนุษย์ ​และการรู้ว่า​จะ​ใช้ทักษะชีวิตตัวไหนควบคู่​กับ​ความรู้หนังสือนั้น​ น่า​จะ​เป็นเป้าหมาย​ที่สำคัญของเราทุกคน

รจนา ณ เยอรมนี

 

จากใจ..บรรณาธิการ,
๑๙ กันยายน ๒๕๕๗